Potlood

Als er ergens in Afrika of Azië democratische verkiezingen worden gehouden, lopen er altijd wel een paar Nederlanders rond om als waarnemer toe te zien op een free and fair verloop. Want Nederland is, als het om verkiezingen gaat, het braafste jongetje van de klas. Verkiezingsfraude? We kennen het woord, maar het komt hier niet voor. Toch?
Misschien niet, maar nu blijken 35 gemeenten stemmachines in gebruik te hebben die zo’n sterk signaal uitzenden, dat je op tientallen meters afstand het stemgedrag van de argeloze kiezer kunt volgen. En dat kan natuurlijk niet, want het stemgeheim is in een beschaafd land heilig. Terecht dus, dat minister Nicolaï de machines van de Sdu heeft afgekeurd. In de praktijk betekent dat, dat in ieder geval de Amsterdammers en wellicht ook kiezers in andere gemeenten op 22 november weer het oude, vertrouwde rode potlood moeten gebruiken.
Jammer dat Ouderkerk geen Sdu-machine heeft.
Ik ben oud genoeg om nog te weten hoe het aanvoelde, stemmen met zo’n potlood. Het was een ritueel. Van de leden van het stembureau kreeg je een groot formulier overhandigd, in de lengterichting gevouwen. Daarmee begaf je je tussen twee schaamschotjes, vouwde het grauwgrijze papier open en zocht naar de partij van jouw keuze. Dan pakte je het rode potlood. Dat zat vast aan een touwtje, tegen het onnadenkend in je zak steken. De kans dat iemand dat deed was overigens klein, want het potlood was te dik om lekker in de hand te liggen of om comfortabel in de broek te dragen. Met het potlood kleurde je een vakje in (niet te veel buiten de lijntjes want dan was het formulier ongeldig!), je vouwde het formulier weer keurig op en begaf je naar een groene, melkbusachtige ton: de stembus! Met gevoel voor dramatiek liet je dan het formulier in de gleuf glijden. Het ritueel was voorbij, de democratische plicht was gedaan.
Het had iets erotisch. Je leefde ernaar toe, de spanning liep op naarmate het moment suprême naderde, de handeling zelf had iets stiekems: iedereen deed het, maar je mocht het niet van elkaar zien. En dan die stembus: freudiaanser kan bijna niet. Eenmaal terug op straat dacht je dat iedereen aan je kon zien dat je ‘het’ gedaan had.
Zeker na de eerste keer.
Een beetje flauwekul natuurlijk, maar een feit is wel dat het stemmen sinds de invoering van de stemmachine is verkild, de steriele druk op de knop is niets vergeleken met het potloodritueel. En het geeft zeker niet het gevoel dat je iets bijzonders hebt gedaan.
Toch zie ik stemmen nog altijd zo, als iets bijzonders. Democratie is niet vanzelfsprekend, ze moet steeds opnieuw worden bevochten en verdedigd. Dat mag best met een ritueel gepaard gaan zodat kiezers het gevoel krijgen, dat wat ze doen ook echt iets betékent. Een machine geeft dat gevoel niet.
Tegen beter weten in hoop ik, dat het gedoe met die stemmachines nu een blessing in disguise is. Dat ze in Amsterdam, Vlist, Moordrecht of waar dan ook waar ze misschien weer met het potlood gaan stemmen de smaak weer te pakken krijgen en zeggen: laten we maar blijven vasthouden aan dat potlood. Dan duurt het maar wat langer voor de uitslag bekend is, en dan moeten we misschien een keer overtellen omdat we ergens een foutje hebben gemaakt, soit. We kunnen het geduld opbrengen om weken, maanden te wachten tot we weten wie de nieuwe Idol of de winnaar van Big Brother wordt, dan kunnen we toch zeker ook wel een paar uur extra wachten op een verkiezingsuitslag?
Op 22 november zit ik weer op het stembureau. Voor mij op tafel staat dan een schermpje dat is aangesloten op de stemmachine. Iedere keer weer zijn er mensen die mij vragen, of ik kan zien wat zij stemmen. Geduldig herhaal ik steeds dat daarvan geen sprake is, dat we in dit land een stemgeheim hebben en dat het schermpje slechts de geldigheid van een uitgebrachte stem aangeeft. Dan zie ik sommigen kijken: dat kan hij nou wel zeggen…
Machines worden gewantrouwd, en niet ten onrechte. Eerst dacht ik dat het aan de mensen lag, het waren veelal ouderen die de vraag stelden. Maar nu weten we dat het stemgeheim ook bij machines niet honderd procent veilig is. Volgens de actiegroep “Wij vertrouwen stemcomputers niet” ook niet bij de Nedap-machines zoals die in Ouderkerk worden gebruikt. Toch maar terug naar dat potlood, zou ik zeggen.